شناخت تصویری مسجد جامع یزد- گنبدخانه (قسمت اول)

 

گنبد خانه مسجد جامع یزد، چه از نظر سازه و معماری و چه از نظر تزئینات و کاشی‌کاری، دارای عناصر با ارزشی است و هرکدام از این عناصر قابلیت بررسی به صورت مجزا و مستقل را دارند، اما باید توجه داشت هماهنگی بین همه این عناصر باعث به وجود آمدن گنبد خانه ای زیبا و متناسب شده است.

در ابتدا به بررسی اجمالی و تصویری مهم‌ترین عنصر گنبد خانه یعنی محراب می‌پردازم و در مطالب بعدی عناصر دیگر این مجموعه را مورد بررسی قرار می‌دهم.

 

 

در تصویر زیر موقعیت قرارگیری محراب را در نقشه کلی مسجد و همچنین در قسمت گنبد خانه مشاهده می‌کنید:

 

 

 

در تصویر زیر نمایی کلی از محراب مسجد جامع یزد و همچنین ابعاد و اندازه کلی آن را مشاهده می‌نمایید:

 

 

 

تصویر زیر در سال ۱۳۱۲ شمسی توسط رابرت بایرون ثبت شده است، قسمتی از تصویر جهت مشاهده بهتر، بزرگنمایی شده است.

 

 

تصویر زیر در سال ۱۳۱۵ شمسی توسط گروه معماری به سرپرستی ماکسیم سیرو، به ثبت رسیده است.

 

 

 

کتیبه‌ها و تزیینات زیبایی که به صورت کاشی معرق هستند، جلوه خاصی به این محراب بخشیده است، یکی از بهترین عناصر زیبایی بخش محراب، وجود مقرنسی است که با کاشی معرق پوشیده شده است.

 

 

در تصویر زیر مقرنس محراب را مشاهده می‌کنید :

 

 

 

تصویر فتوگرامتری شده محراب به همراه برشی از آن را در تصویر زیر مشاهده می‌نمایید.

 

 

 

تصاویر زیر بزرگنمایی قسمت‌هایی از مقرنس را نمایش می‌دهند:

 

 

 

 

در رابطه با مقرنس‌های موجود در مسجد جامع یزد و همچنین شیوه اجرای آن‌ها مطلبی مستقل در حال آماده شدن است که به زودی در وبلاگ قرار خواهد گرفت.

 

 

 

 

 

دور تا دور محراب کتیبه ای به طول تقریبی نوزده متر و عرض چهل سانتیمتر قرار دارد، این کتیبه که تماماً با کاشی‌کاری معرق شکل گرفته است شامل آیه ۱۸ و عبارت اول آیه ۱۹ سوره آل عمران و در ادامه از آیه ۹ سوره جمعه تا انتهای آن را کتابت کرده است.

 

 

تصویر زیر قسمت ابتدایی کتیبه را نمایش می‌دهد:

 

 

در ستون‌های ظریف دو طرف محراب، دو قطعه کاشی چند ضلعی تیره رنگ موجود است که بر روی یکی نام کاشی‌کار و بر روی دیگری سال کاشی‌کاری درج شده است :

 

متن تصویر بالا :عمل الحاج بهاءالدین محمد ابن ابی بکر بن الحسینی یعرف بوالاد یزدی.

 

 

متن تصویر بالا :تم فی شهر محرم‌الحرام لسنه سبع و سبعین و سبعمائه الهجریه.(تمام شد در ماه محرم‌الحرام به سال ۷۷۷ هجری)

 

 

 

 

 

تصویر زیر کتیبه موجود در قسمت میانی محراب که با خط نسخ ریز وبا عبارت «کتبه کمال»امضا شده است را نمایش می‌دهد.

 

 

جهت خواندن کتیبه‌ها و آیات دیگر موجود در محراب می‌توانید به کتاب یادگارهای یزد/تألیف ایرج افشار/جلد دوم مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

در پایان می‌توانید تصاویر قسمت‌هایی از کاشی‌کاری محراب را ملاحظه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

توضیحات

  این مطلب ممکن است در آینده کاملتر شود.

 

 

 منابع

 کتاب یادگارهای یزد - تآلیف ایرج افشار - جلد دوم

عکسها از وبلاگ مسجد جامع یزد

 

 

 حق تکثیر

امانت داری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

 

سوره فتح

 

اغلب اوقات راهنمایان گردشگری  در توضیحات مربوط به کتیبه سوره فتح به اسم خطاط و اینکه چه خوابی دیده و چگونه این کتیبه را نوشته است ، بسنده میکنند. البته منظورم این نیست که این مطالب اهمیت ندارند ،بلکه راهنمایان میتوانند با اضافه کردن چند سطر دیگر به توضیحاتشان آن را تکمیل کرده و عظمت کتیبه سوره فتح را نشان دهند.

نکته ای که من میخواهم به آن اشاره کنم ، طول کتیبه و اهمیت دقت در نوشتار کتیبه است . زیرا خطاطی برای کتیبه ای که بیشتر از صدو پنجاه متر طول داشته ،خود امر قابل توجهی است و مهمتر از آن ، ساخت کتیبه با کاشی معرق است.

اگر کتیبه با کاشی هفت رنگ ساخته شده بود ، میتوانستیم کاررا راحتتر قلمداد کنیم بطوریکه خطاط ،سوره را برروی کاشی خام مینوشت و پس از پخت ،کاشیکار آن را کنارهم میچسباند تا کتیبه شکل بگیرد.

اما زمانی که اسم کاشی معرق پیش میآید ، کار چند برابر میشود ، بطوریکه بعد از نوشتن خطاط ، باید کاشی را به شکل خطوط و نقش حاشیه بتراشند و سپس آنها را با دقت فراوان کنار هم بچینند و پشت آن را با ملات پر کنند و ...

اگر فقط تراشیدن کاشیها را در نظر بگیریم ، باید حساب آماده سازی مواد ، رنگزنی ، لعاب دادن ، پختن کاشی و از همه مهمتر تراشیدن کاشی طبق خطوط و نقشها را در نظر بگیریم ،آنهم برای کتیبه ای بطول 150 متر.

تصویر زیر شروع کتیبه در ابتدای ایوان را نشان میدهد :

 

 

همانطور که در تصویر فوق ملاحظه میکنید ، سوره فتح از سمت راست و ابتدای ایوان شروع میشود و با طی کردن مسافتی در حدود 150 متر در همین نقطه پایان میپذیرد .

 

 

البته ذکر این نکته ضروری است که در حدود 50 متر از این کتیبه در زمان قاجار و برای گسترش حیاط مسجد از مربع به مستطیل ، تخریب شده که تکه ای از آن هنوز موجود است و از آن نگهداری میشود.

 

 

تصویر زیر وضعیت کتیبه موجود و کتیبه تخریب شده را نشان میدهد:

متأسفانه از ابتدای آیه 21 سوره فتح تا میانه آیه 29 (آیه آخر) بدلیل گسترش حیاط تخریب شده است.

 

تصویر زیر قسمت آخر آیه 20 و ابتدای آیه 21 سوره فتح را در سمت چپ ایوان نشان میدهد .

 

تصویر زیر قسمت انتهایی سوره را در سمت راست ایوان نشان میدهد .

 

مقایسه - ایوان

در این پست تصمیم گرفتم ،دو عکس را که به فاصله 80 سال از هم گرفته شده اند ،باهم مقایسه کنم.

 

 

تصویر زیر توسط رابرت بایرون در سال  1933 میلادی/1311 شمسی گرفته شده است.

 

 

 

این تصویر به خوبی وضعیت کاشیکاری مسجد را در حدود 80 سال پیش ثبت کرده و نشان میدهد در دوره ای که سردر اصلی مسجد در اوج ویرانی خود بوده ،کاشیکاری داخل مسجد همچنان پا برجا بوده است.

 

 

تصویر زیر در سال 2010 میلادی / 1389 شمسی از همان مکان گرفته شده است.

 

 

اگر به هر دو تصویر دقت کنید ، میبینید که برای نصب سنگ مرمر ازاره ، کتیبه آجر مهری از جای خود حرکت داده شده و کاشیکاری معرق که به شکل نقش داخل محراب هستند به دو طرف آن اضافه شده است.