مسجد جامع یزد

مسجد جامع کبیر یزد در سال 1313 شمسی با شماره 206 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

مسجد جامع یزد

مسجد جامع کبیر یزد در سال 1313 شمسی با شماره 206 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

مسجد جامع یزد

دوستان عزیز و همراه به وبلاگ مسجد جامع یزد خوش آمدید:

با توجه به تعطیلی میهن بلاگ، وبلاگ مسجد جامع یزد از آدرس mosque.mihanblog.com به آدرس mosquee.blog.ir انتقال یافت.


با تشکر: مجتبی کارگر

آخرین نظرات
نویسندگان

۸ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «گنبدخانه» ثبت شده است

 

گنبد خانه مسجد جامع یزد، چه از نظر سازه و معماری و چه از نظر تزئینات و کاشی‌کاری، دارای عناصر با ارزشی است و هرکدام از این عناصر قابلیت بررسی به صورت مجزا و مستقل را دارند، اما باید توجه داشت هماهنگی بین همه این عناصر باعث به وجود آمدن گنبد خانه ای زیبا و متناسب شده است.

در ابتدا به بررسی اجمالی و تصویری مهم‌ترین عنصر گنبد خانه یعنی محراب می‌پردازم و در مطالب بعدی عناصر دیگر این مجموعه را مورد بررسی قرار می‌دهم.

 

 

در تصویر زیر موقعیت قرارگیری محراب را در نقشه کلی مسجد و همچنین در قسمت گنبد خانه مشاهده می‌کنید:

 

موقعیت محراب مسجد جامع یزد

 

 

در تصویر زیر نمایی کلی از محراب مسجد جامع یزد و همچنین ابعاد و اندازه کلی آن را مشاهده می‌نمایید:

 

ابعاد و اندازه محراب مسجد جامع یزد

 

 

تصویر زیر در سال ۱۳۱۲ شمسی توسط رابرت بایرون ثبت شده است، قسمتی از تصویر جهت مشاهده بهتر، بزرگنمایی شده است.

 

محراب مسجد جامع یزد در سال 1312

 

تصویر زیر در سال ۱۳۱۵ شمسی توسط گروه معماری به سرپرستی ماکسیم سیرو، به ثبت رسیده است.

 

محراب مسجد جامع یزد در سال 1315

 

 

کتیبه‌ها و تزیینات زیبایی که به صورت کاشی معرق هستند، جلوه خاصی به این محراب بخشیده است، یکی از بهترین عناصر زیبایی بخش محراب، وجود مقرنسی است که با کاشی معرق پوشیده شده است.

 

 

در تصویر زیر مقرنس محراب را مشاهده می‌کنید :

 

مقرنس محراب مسجد جامع یزد

 

 

تصویر فتوگرامتری شده محراب به همراه برشی از آن را در تصویر زیر مشاهده می‌نمایید.

 

برش محراب مسجد جامع یزد

 

 

تصاویر زیر بزرگنمایی قسمت‌هایی از مقرنس را نمایش می‌دهند:

 

قسمتی از مقرنس محراب

 

 

 

در رابطه با مقرنس‌های موجود در مسجد جامع یزد و همچنین شیوه اجرای آن‌ها مطلبی مستقل در حال آماده شدن است که به زودی در وبلاگ قرار خواهد گرفت.

 

 

 

 

 

دور تا دور محراب کتیبه ای به طول تقریبی نوزده متر و عرض چهل سانتیمتر قرار دارد، این کتیبه که تماماً با کاشی‌کاری معرق شکل گرفته است شامل آیه ۱۸ و عبارت اول آیه ۱۹ سوره آل عمران و در ادامه از آیه ۹ سوره جمعه تا انتهای آن را کتابت کرده است.

 

 

تصویر زیر قسمت ابتدایی کتیبه را نمایش می‌دهد:

 

 

در ستون‌های ظریف دو طرف محراب، دو قطعه کاشی چند ضلعی تیره رنگ موجود است که بر روی یکی نام کاشی‌کار و بر روی دیگری سال کاشی‌کاری درج شده است :

 

متن تصویر بالا :عمل الحاج بهاءالدین محمد ابن ابی بکر بن الحسینی یعرف بوالاد یزدی.

 

 

متن تصویر بالا :تم فی شهر محرم‌الحرام لسنه سبع و سبعین و سبعمائه الهجریه.(تمام شد در ماه محرم‌الحرام به سال ۷۷۷ هجری)

 

 

 

 

 

تصویر زیر کتیبه موجود در قسمت میانی محراب که با خط نسخ ریز وبا عبارت «کتبه کمال»امضا شده است را نمایش می‌دهد.

 

 

جهت خواندن کتیبه‌ها و آیات دیگر موجود در محراب می‌توانید به کتاب یادگارهای یزد/تألیف ایرج افشار/جلد دوم مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

در پایان می‌توانید تصاویر قسمت‌هایی از کاشی‌کاری محراب را ملاحظه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 


 

 

توضیحات

  این مطلب ممکن است در آینده کاملتر شود.

 

 

 منابع

 کتاب یادگارهای یزد - تآلیف ایرج افشار - جلد دوم

عکسها از وبلاگ مسجد جامع یزد

 

 

 حق تکثیر
امانت داری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

 

۴ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۰۶ ارديبهشت ۹۱ ، ۱۵:۲۰
مجتبی کارگر

 

تحلیل نیروها در سازه مسجد جامع ، مخصوصا گنبد مسجد، کاری تخصصی و دشوار است ، اما تا آنجایی که دانشم من را یاری میکند و نسبت به بعضی فنون معماری گذشته آگاه هستم و همچنین با استفاده از کتب موجود ، مطلب زیر را آماده کرده ام .توجه داشته باشید این مطلب ممکن است از نظر اساتید فن دارای نقص و یا مورد قبول آنها نباشد.

 

قبل از تحلیل نیروهای گنبد ، مجلات و کتابهایی را دیده ام که به اشتباه گنبد مسجد جامع یزد را از نوع دو پوسته پیوسته میدانند و از آنجایی که تحلیل نیروها در گنبدهای پیوسته با گسسته متفاوت است ،ابتدا باید مشخص کنیم که گنبد مسجد جامع یزد از کدام نوع (پیوسته/گسسته) است :

مطمئنم  کسانی که می گویند این گنبد از نوع پیوسته است ، حتی یکبار هم فضای بین دو پوسته گنبد را ندیده اند ، زیرا اگر این فضا را ببینند ، در نگاه اول متوجه میشوند که این گنبد از نوع دوپوسته گسسته است.

برای اینکه بتوانم حرفم را ثابت کنم باید ابتدا تفاوت بین پوسته گسسته و پیوسته را مشخص کنم.

از مجله اثر /شماره 20 /1370 کمک میگیرم.

تعریف دوپوسته پیوسته : در این وضعیت آهیانه و خود تا ناحیه شکر گاه یعنی زاویه 22.5 درجه نسبت به سطح افقی کاملا بهم پیوسته اند و از این قسمت به بعد دو پوسته تدریجا از هم فاصله میگیرند و جدا از هم کار میکنند.

تعریف دو پوسته گسسته : در چنین ترکیبی خود و آهیانه کاملا از هم جدا هستند ... ، در این گنبدها برای نگه داشتن خود روی آهیانه دیوارک هایی روی آهیانه میسازند تا خود روی آن سوار شود ، این دیوارکها بنام خشخاشی معروف است ...

 

اکنون که از تعریف دو اصطلاح مطلع شدیم ،به بررسی گنبد مسجد جامع یزد میپردازیم :

عکس زیر از فضای بین دو پوسته گرفته شده ، کمترین فاصله بین دو پوسته در رأس گنبد قرار دارد که یک متر و بیست سانتیمتر است.

بین دو پوسته گنبد مسجد جامع یزد

1- در کتاب سبک شناسی معماری ایرانی ، استاد پیرنیا نوع گنبد را دو پوسته گسسته میدانند. 2- طبق تعریف مجله اثر درباره پوسته پیوسته، آهیانه باید تا 22.5 درجه به خود چسبیده باشد ،اما همانطور که در عکس بالا مشاهده میکنید ، آهیانه و خود در ابتدای شروع از یکدیگر جدا هستند.3- طبق تعریف مجله اثر در دو پوسته گسسته دیوارک هایی روی آهیانه میسازند تا خود روی آن سوار شود که به آنها خشخاشی گویند. لطفا به عکس زیر توجه کنید :

 

در عکس بالا ، میتوانید دیوارکهای خشخاشی (گنبد مسجد جامع یزد) را ببینید.

به دلیل اینکه دیوار خشخاشی در بعضی گنبدهای گسسته دیگر به نحو متفاوتی عمل میکند ، در زیر دو نمونه دیوار خشخاشی معرفی شده است :

در تصویر بالا میتوانید دیوارهای خشخاشی را  در بین دو پوسته گنبد مسجد امیر چخماق یزد مشاهده کنید . به دلیلی این که تهیه عکس از بین دو پوسته آن کار دشواری بود ، عکس گنبد دیگری را که عملکرد مشابهی دارد در اینجا قرار میدهم :

دو عکس بالا خشخاشیهای گنبد ستی فاطمه (آرامگاه همسر امیر چخماق) را نشان میدهد ، اگر چه این گنبد بسیار کوچکتر از گنبد مسجد امیر چخماق است ، اما از نظر عملکرد نیروها تقریبا یکسان هستند.

تصویر زیر مربوط به مسجد جامع یزد است که دیوارهای خشخاشی عملکرد تقریبا متفوتی را ارائه میکنند.

امیدوارم دلایلی که تا به اینجا آوردم برای ثابت کردن  گسسته بودن گنبد کامل باشد.

در قسمت بعدی این مطلب نقش دیوار خشخاشی و دیوارهای آوگون در توزیع نیروها و تجزیه و تحلیل آنها را بررسی میکنیم .

--------------------------

توضیحات :

یکی از عزیزان خواننده با ایمیل سوالی از من پرسیده اند که لازم دیدم پاسخ آن را بصورت عمومی منتشر نمایم :

سوال : شما به مجله اثر اشاره کردید ولی در همین مجله گنبد مسجد جامع یزد را جزء دوپوسته پیوسته میان تهی قرار داده است ؟

پاسخ مجتبی :

صحبت شما درست است و برای همین در ابتدا اشاره به مجله ها و کتابهایی داشتم که به  اشتباه این جمله را تکرار میکنند ، مجله اثر از این لحاظ حرف خود را نقض میکند ، زیرا معتقدم نویسنده برای یکبار نیز فاصله بین دو پوسته را ندیده است.
در همان مجله به صفحه 73 مراجعه نمایید و مقطع طولی از مسجد جامع یزد را مشاهده کنید ، در یک مقایسه با تصویری که در وبلاگ قرار داده ام ، متوجه میشوید که مقطعی که از گنبد ترسیم شده ، بسیار متفاوت است. این برش کاملا اشتباه است (صفحه 73 مجله) و نویسنده مقاله نیز با دیدن این مقطع تصمیم به رده بندی گنبد مسجد جامع یزد در بخش گنبدهای پیوسته گرفته است.

همچنین این مجله اشتباهات دیگری نیز دارد ، برای مثال مراجعه کنید به صفحه 81 از همین مجله ، در قسمت بالای صفحه عکسی را از مهر کردن گنبد قرار داده است ، در صورتیکه مهر کردن گنبد به این شکل نیست و تصویری که قرار داده شده ، تصویر کلاف کشی زیر بادگیر باغ دولت آباد یزد است.

حق تکثیر

( این مطلب توسط وبلاگ مسجد جامع یزد تألیف شده - ذکر منبع الزامی است )

(تصاویر توسط وبلاگ مسجد جامع یزد تهیه شده است)

۱ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۰۸ مرداد ۸۹ ، ۱۹:۴۶
مجتبی کارگر

در مقایسه قبلی عکسی را که رابرت بایرون 80 سال پیش از جلوی ایوان گرفته بود را با عکسی که یکسال پیش از همان مکان گرفته شده بود مقایسه کردیم .

 

 

در این مبحث در میان عکسهای رابرت بایرون ، یک عکس از گنبد انتخاب شده که با عکس کنونی گنبد مسجد جامع یزد مقایسه میکنیم .

 

 

همانطور که قبلا گفته شد ، عکس زیر توسط رابرت بایرون در سال 1933 میلادی/1311 شمسی گرفته شده است :

گنبد مسجد جامع یزد

 

 

این عکس به خوبی وضعیت گذشته گنبد و مکانی که اکنون کتابخانه وزیری قرار دارد را نشان میدهد ، اگر به میانه پشت بندهای شبستان (طنبی – تنبی )  مسجد جامع توجه کنید ، متوجه میشوید که قبلا ساختمانی در مجاورت مسجد قرار داشته که ویران شده و برای جلوگیری از رانش دیوار شبستان مسجد ، پشت بندها به آن اضافه شده اند.

 

 

حال به بحث اصلی که مقایسه گنبد است میپردازیم :

 

 

عکس زیر در سال 2010 میلادی / 1389 شمسی از گنبد گرفته شده است.

 

در عکس رابرت بایرون سه نکته قابل مقایسه با عکس کنونی گنبد دیده میشود :

 

 

1-     در قسمت لایه رویی گنبد بعضی از کاشیها نیاز به مرمت داشته که به سبک قدیم مرمت شده اند .

 

 

2-     در قسمت ساق گنبد کاشیکاری موجود نیست که بعدا در مرمت کتیبه ای با عبارتهای الملک الله و الله اکبر اضافه شده است . البته نمیتوان گفت قبلا کاشیکاری وجود داشته یا نه و باید به اسناد تاریخی مراجعه شود .

 

 

3-     ارتفاع پنجره ها در عکس قدیمی زیاد است که در مرمتهای بعدی ، ارتفاع پنجره ها کاهش یافته است .

 

 

نکته جالبی که در ساق گنبد میتوان دید ، وجود حفره هایی است که قبلا برای بستن داربست استفاده میشده است.

 

 

در دو عکس زیر مکان سه مقایسه انجام شده در مطلب فوق مشخص شده است.

 

 

 

عکس سال 1311 شمسی

عکس سال 1389 شمسی

----------------------------------------------------------

 

اصطلاحات :

 

 

طنبی یا تنبی : این کلمه از نظر صحت املایی به هر دو صورت در کتابها ذکر شده است . برای مثال مراجعه کنید به پاورقی صفحه 234 در کتاب سبک شناسی معماری ایرانی دکتر محمد کریم پیرنیا  و یا مراجعه شود به قسمت مسجد جامع یزد (صفحه 109) کتاب یادگارهای یزد (جلد دوم) تألیف ایرج افشار .

 

 

جهت بررسی کلمه از نظر معنایی مراجعه شود به کتاب سبک شناسی معماری ایرانی دکتر محمد کریم پیرنیا پاورقی صفحه 234 – همچنین در همان منبع مراجعه شود به صفحه 352 ، معنی کلمه تنابه و صفحه 355 ، معنی کلمه طنبی.

 

 

 

 

 

 

 

۳ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۰۳ تیر ۸۹ ، ۲۰:۱۰
مجتبی کارگر