ارتباط تنگاتنگ قنات زارچ با مسجد جامع یزد ،ما را بر آن داشت تا در این مبحث آشنایی مختصری با برخی ویژگیهای تاریخی و فنی این قنات داشته باشیم .
در مورد ویژگیهای کلی قناتها و اهمیت آنها به عنوان رگ حیات شهر ،مقالات و کتابهای زیادی نوشته شده و ما از تکرار آنها پرهیز میکنیم و مستقیما به دنبال موضوع اصلی یعنی قنات زارچ میرویم .
در ابتدا باید قنات زارچ را از نظر نوع مسیر و طولانی بودن ،شاهکاری دانست زیرا طول مسیر اصلی ، همراه با شاخه های آن حدود 80 کیلومتر است . باید توجه کرد که این عدد در بعضی منابع کمتر و در بعضی منابع بیشتر ذکر شده است ، برای مثال در یکی از منابع نوشتاری ،عددی در حدود 120 کیلومتر ذکر شده که به نظر اغراق آمیز می آید . البته این قنات دارای سند مالکیت است و با مراجعه به آن میتوان طول اصلی مسیر قنات را بدست آورد .
مبدأ قنات در حوالی روستای فهرج است که پس از طی روستاهایی مانند خویدک ،دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد گردیده از محلات مختلف شهر از جمله میدان امیر چقماق عبور کرده و پس از گذر از مسجد جامع ،از شهر یزد خارج و بطرف زارچ حرکت میکند. مسیر دقیق قنات بر اساس مندرجات ثبت شده در حدود و مشخصات قنات در سند مالکیت آن آمده است.
در تصویر زیر میتوانید موقعیت فهرج و زارچ را نسبت به یزد درک کنید :
مجموعه مطالعات تاریخی در باره قنات زارچ ، این احتمال را تقویت میکند که زمان بهره برداری از این قنات در حدود سالهای 1300 میلادی است . در تاریخچه مسجد جامع یزد نیز ذکری از این قنات به میان آورده شده است بطوریکه نوشته است : ...... در قرن چهارم هجری ابوعلا کالنجار پایاب بر مسجد جامع ساخت که قنات زارچ از میان آن میگذشته .....
آبدهی زیاد این قنات ،همیشه مورد توجه بوده و همیشه سهم وقفی آب این قنات ، از قناتهای دیگر بیشتر بوده است . مادرچاه قنات زارچ در حدود 80 متر عمق دارد که 4 متر از آن داخل سفره های آب زیر زمینی است .
قنات زارچ دارای سه سرشاخه به نامهای شور ، شیرین و ابراهیم خویدکی است که در زمان حاضر فقط شاخه شور این قنات فعال است و دو شاخه دیگر بدلیل افت سطح آب زیر زمینی کم آب و سپس خشک شده اند.
تعداد میله چاههایی که در طول این سه شاخه حفر شده است بیش از یک هزار حلقه تخمین زده میشود که در نوع خود بینظیر است .
در تصویر زیر نمونه میله چاههای حفر شده برای قناتها را ملاحظه میکنید :
از سه سرشاخه قنات زارچ ، دو شاخه آب شور و شیرین وارد شهر یزد میشوند . تصویر زیر چگونگی ورود و خروج این دو شاخه را به شهر یزد مشخص میکند.
اگر موقعیت مسجد جامع را در تصویر بالا بزرگتر کنیم ، متوجه میشویم که شاخه شور قنات زارچ از پایاب مسجد جامع یزد میگذرد . این پایاب در حدود 60 پله دارد که دسترسی به آب قنات را میسر میکند.
(دلیل شوری آب این شاخه این است که ،مادرچاه در منطقه آب شور قرار گرفته و آب آن نسبت به دو شاخه دیگر دارای کیفیت نا مطلوب تری است و به اصطلاح محلی لب شور است.)
در تصویر زیر موقعیت مسجد جامع و قنات زارچ ،با وضوح بیشتری نمایش داده شده است :
در تصویر زیر مسیر دسترسی به قنات زارچ در مسجد جامع یزد را مشاهده میکنید :
توضیحات |
| برای آگاهی از مشکلات قنات زارچ به مقاله سازمان میراث فرهنگی مراجعه نمایید ، در حال حاضر عمده ترین مشکل قنات زارچ ، آلوده شدن به فاضلابهای عفونی و مملو از مواد خطرناک و بیماریزا از طرف بیمارستان گودرز یزد میباشد . |
| منابع |
|
1- عکسها : پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی یزد 2- مسیر یابی قنات زارچ : امور مطالعات منابع آب ، شرکت سهامی آب منطقه ای یزد. نقشه شماره 68 3- مقاله سازمان میراث فرهنگی با عنوان – بررسی ویژگیهای تاریخی و فنی قنات زارچ یزد – بهار 1380 4- گزیده مقالات قنات ، جلد یک ، شرکت سهامی آب منطقه ای یزد.
|
| حق تکثیر |
| امانتداری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ ، ذکر منبع را فراموش نکنید. |
