شناخت تصویری مسجد جامع یزد- گنبدخانه (قسمت اول)

 

گنبد خانه مسجد جامع یزد، چه از نظر سازه و معماری و چه از نظر تزئینات و کاشی‌کاری، دارای عناصر با ارزشی است و هرکدام از این عناصر قابلیت بررسی به صورت مجزا و مستقل را دارند، اما باید توجه داشت هماهنگی بین همه این عناصر باعث به وجود آمدن گنبد خانه ای زیبا و متناسب شده است.

در ابتدا به بررسی اجمالی و تصویری مهم‌ترین عنصر گنبد خانه یعنی محراب می‌پردازم و در مطالب بعدی عناصر دیگر این مجموعه را مورد بررسی قرار می‌دهم.

 

 

در تصویر زیر موقعیت قرارگیری محراب را در نقشه کلی مسجد و همچنین در قسمت گنبد خانه مشاهده می‌کنید:

 

 

 

در تصویر زیر نمایی کلی از محراب مسجد جامع یزد و همچنین ابعاد و اندازه کلی آن را مشاهده می‌نمایید:

 

 

 

تصویر زیر در سال ۱۳۱۲ شمسی توسط رابرت بایرون ثبت شده است، قسمتی از تصویر جهت مشاهده بهتر، بزرگنمایی شده است.

 

 

تصویر زیر در سال ۱۳۱۵ شمسی توسط گروه معماری به سرپرستی ماکسیم سیرو، به ثبت رسیده است.

 

 

 

کتیبه‌ها و تزیینات زیبایی که به صورت کاشی معرق هستند، جلوه خاصی به این محراب بخشیده است، یکی از بهترین عناصر زیبایی بخش محراب، وجود مقرنسی است که با کاشی معرق پوشیده شده است.

 

 

در تصویر زیر مقرنس محراب را مشاهده می‌کنید :

 

 

 

تصویر فتوگرامتری شده محراب به همراه برشی از آن را در تصویر زیر مشاهده می‌نمایید.

 

 

 

تصاویر زیر بزرگنمایی قسمت‌هایی از مقرنس را نمایش می‌دهند:

 

 

 

 

در رابطه با مقرنس‌های موجود در مسجد جامع یزد و همچنین شیوه اجرای آن‌ها مطلبی مستقل در حال آماده شدن است که به زودی در وبلاگ قرار خواهد گرفت.

 

 

 

 

 

دور تا دور محراب کتیبه ای به طول تقریبی نوزده متر و عرض چهل سانتیمتر قرار دارد، این کتیبه که تماماً با کاشی‌کاری معرق شکل گرفته است شامل آیه ۱۸ و عبارت اول آیه ۱۹ سوره آل عمران و در ادامه از آیه ۹ سوره جمعه تا انتهای آن را کتابت کرده است.

 

 

تصویر زیر قسمت ابتدایی کتیبه را نمایش می‌دهد:

 

 

در ستون‌های ظریف دو طرف محراب، دو قطعه کاشی چند ضلعی تیره رنگ موجود است که بر روی یکی نام کاشی‌کار و بر روی دیگری سال کاشی‌کاری درج شده است :

 

متن تصویر بالا :عمل الحاج بهاءالدین محمد ابن ابی بکر بن الحسینی یعرف بوالاد یزدی.

 

 

متن تصویر بالا :تم فی شهر محرم‌الحرام لسنه سبع و سبعین و سبعمائه الهجریه.(تمام شد در ماه محرم‌الحرام به سال ۷۷۷ هجری)

 

 

 

 

 

تصویر زیر کتیبه موجود در قسمت میانی محراب که با خط نسخ ریز وبا عبارت «کتبه کمال»امضا شده است را نمایش می‌دهد.

 

 

جهت خواندن کتیبه‌ها و آیات دیگر موجود در محراب می‌توانید به کتاب یادگارهای یزد/تألیف ایرج افشار/جلد دوم مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

در پایان می‌توانید تصاویر قسمت‌هایی از کاشی‌کاری محراب را ملاحظه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

توضیحات

  این مطلب ممکن است در آینده کاملتر شود.

 

 

 منابع

 کتاب یادگارهای یزد - تآلیف ایرج افشار - جلد دوم

عکسها از وبلاگ مسجد جامع یزد

 

 

 حق تکثیر

امانت داری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

 

شناخت تصویری مسجد جامع یزد - گنبد

 

 

 

گنبد مسجد جامع یزد با لایه بیرونی به قطر ۱۷ متر، سازه ای قدرتمند را به وجود آورده است، یکی از ویژگی‌های مهم و قابل توجه این گنبد، «خوابیدگی» لایه بیرونی است که در نوع خود کم نظیر است.

 

 

منظور از بکار بردن کلمه «خوابیدگی» این است که معمار، بجای استفاده از قوس تیز و برافراشته کردن لایه بیرونی گنبد، با ترکیب دو قوس، توانسته به ترکیبی دست یابد که در عین پایداری و مقاومت، زیباتر نیز باشد.

 

 

استاد پیرنیا در مورد این گنبد می‌نویسد :

 

 

«.... در پشت ایوان، گنبدخانه ای با گنبد دو پوسته گسسته است، آهیانه (پوسته داخلی) گنبد ناری است و خود (پوسته بیرونی) با چفد شبدری کند بوده که به دلایلی در انجام کار، به گونه شبدری تند زده می‌شود... »

 

 

در تصاویر زیر می‌توانید، قوس‌های شبدری کند و شبدری تند را ملاحظه نمایید:

 

 

 

علاوه بر نوع سازه گنبد، نوع نقش‌هایی که بر روی گنبد، اجرا شده، قابل توجه و جالب هستند.

 

 

معمار در اجرای این نقش‌ها، نه تنها استفاده از رنگ تیره را فراموش نکرده، بلکه با به کاربردن آن در جایگاه مناسب، زیبایی خاصی به گنبد بخشیده است.

 

 

در تصویر زیر می‌توانید نمایی کلی از نقش و نگار این گنبد را ملاحظه نمایید :

 

تصویر فوق نشان می‌دهد که معمار با استفاده از آجرهای ساده و لعاب‌دار و همچنین رنگ‌های مناسب، به ترکیب خوبی دست پیدا کرده است.

 

 

تصویر زیر، بزرگنمایی یکی از نقش‌ها را نشان می‌دهد :

 

تصویر زیر در حدود هفتاد سال پیش از مسجد جامع گرفته شده است که به خوبی وضعیت این گنبد را در سال‌هایی نه چندان دور، به نمایش می‌گذارد:

در تصویر فوق مشخص است که تعدادی از آجرهای لعاب داده شده که نقوش اصلی را تشکیل می‌داده، ریخته است و احتیاج به مرمت دارند.

 

 

همچنین به ساقه گنبد توجه نمایید که هیچ‌گونه کاشی‌کاری ندارد و به نظر می‌رسد که از ابتدا نیز فاقد کاشی‌کاری بوده است. بر روی ساقه گنبد، حفره‌هایی را ملاحظه می‌کنید که معماران در گذشته از آن‌ها به عنوان پایه داربست استفاده می‌کرده‌اند.

 

 

 

 

تصویر زیر مرحله ای را نمایش می‌دهد، که لایه بیرونی گنبد مرمت شده اما هنوز کتیبه ساقه گنبد، نصب نشده است.

تصویر زیر کاشی‌کاران را نمایش می‌دهد که در مرحله نهایی، در حال مرتب کردن کاشی‌های کتیبه ساقه گنبد هستند.

در قسمت فوقانی کتیبه، عبارت «الملک الله» به صورت کوفی تزئینی و در قسمت زیرین آن عبارت «الله اکبر» به صورت کوفی بنایی نقش بسته است.

 

 

در تصویر زیر عبارت «الملک الله» را ملاحظه نمایید :

 

و در پایان، تصویر زیر تغییرات انجام شده را بهتر نمایش می‌دهد:

 

---

 

 

 

 

 منابع

 سبک شناسی معماری ایرانی / دکتر محمد کریم پیرنیا

مجموعه مقالات و مصاحبه های استاد پیرنیا / مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده هنر و معماری

فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران / سعید فلاح فر

 

 

 

 

 حق تکثیر

امانت داری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

 

 

 

شناخت تصویری مسجد جامع یزد - سردر اصلی (قسمت اول)

 

یکی از ویژگیهای مهم مسجد جامع یزد ، سردر آن است که از آن به عنوان ، بلندترین سردر مساجد ایران  یاد میشود .

قبل از بررسی تصویری سردر مسجد جامع یزد ، لازم است دو نکته را در نظر داشته باشید:

1-     نکته اول اینکه : متأسفانه در برخی از کتابها ،در مورد ارتفاع سردر و مناره ، اغراق شده و تا ارتفاع 80 متر نیز ذکر شده است ، اما واقعیت این است که ارتفاع سردر و مناره ها در حدود 52 متر (47 متر) است .

2-     نکته دوم اینکه : زمانیکه اسمی از بلندترین سردر مساجد ایران برده میشود ، باید ارتفاع مناره ها را از سردر اصلی ، تفکیک کنید . یعنی سردر مسجد جامع یزد ، که ارتفاع آن بیش از  28 متر است را بلندترین سردر مساجد ایران بدانید ، به عبارتی بهتر : سردر بدون مناره ها .

(در رابطه با همزمان ساخته شدن مناره ها با سردر ، اختلاف نظرهایی وجود دارد ، زیرا عده ای معتقدند ، ساخته شدن مناره ها برروی سردر در دوره های بعد ،از نظر سازه و معماری غیر ممکن است. این مبحث برای حل اختلاف ، نیاز به شناختی عمیق از سازه سردر دارد که متأسفانه ،تا بحال کسی برروی این موضوع تحقیقی انجام نداده است.)

منظور از نوشتن این مطلب ، مرور کتیبه های قرآنی و نوشته های موجود بر سردر مسجد نیست ، زیرا در کتاب یادگارهای یزد / تدوین ایرج افشار ، بصورت واضح ، تمامی آیات و اسامی نقش گرفته برروی سردر ، خوانده شده و ذکر شده است . در این مطلب بیشتر قصد داریم ، سردر را از نظر تصویری و تاریخی بررسی کنیم .

(در مورد تاریخ سردر مسجد جامع یزد و اینکه در چه مرحله ای به بنا افزوده شده ،مطلبی تحت عنوان تاریخچه تصویری مسجد جامع یزد، آماده شده که بزودی در وبلاگ قرار خواهد گرفت )

 

اکنون به بررسی تصویری سردر مسجد جامع یزد میپردازیم .

عکس زیر نمای سردر را در سالهای اخیر به نمایش میگذارد .

این سردر که اکنون بهترین نماد شهر یزد به حساب میآید ، سختیهای فراوانی را مخصوصا در طول 150 سال اخیر ، متحمل شده است . این مطلب را میتوان به کمک تصاویر قدیمی منتشر شده از مسجد جامع یزد ، درک کرد.

 

 

در ادامه چند تصویر قدیمی را از سردر مسجد جامع یزد ، مشاهده میکنید :

 

 

(تاریخ ذکر شده برای عکسها ، دقیق نیستند و ممکن است یک یا دوسال با واقعیت متفاوت باشند )

تصویر زیر ،توسط رابرت بایرون و درحدود سالهای 1311 شمسی و یا 1933 میلادی گرفته شده :

 

 

تصویر زیر ،توسط گروه معماری به سرپرستی ماکسیم سیرو  در سال 1315 شمسی و یا 1937 میلادی گرفته شده :

 

 

تصویر زیر ،توسط آرتور پوپ گرفته شده که در کتاب معروف بررسی هنر ایران (جلد چهارم - چاپ دانشگاه آکسفورد-صفحه 439 و یا جلد هشتم از همین کتاب-چاپ بنیاد پهلوی-صفحه 439) به چاپ رسیده است .(مقایسه کنید با تصویر رابرت بایرون)

(متأسفانه تصویر زیر در کتاب یادگارهای یزد ، برعکس چاپ شده است.)

 

تصویر زیر نیز،توسط آرتور پوپ تهیه شده که در کتاب معروف بررسی هنر ایران (جلد دوم-صفحه 1091-چاپ بنیاد پهلوی) به چاپ رسیده است.

 

 

 

تصویر زیر جزئی از آرشیو عکسهای مرحوم محمود مشروطه است که متعلق به سال 1323 شمسی است .(مقایسه کنید با تصویر ماکسیم سیرو )

 

 

طبق بررسی که قبلا در مطلبی تحت عنوان (تحلیل تاریخی، اجتماعی مسجد جامع یزد ) انجام دادیم ، مشخص است که از حدود سالهای 1300 به بعد ، موج خرابیهای گسترده ای ، آثار تاریخی را نه تنها در یزد ، بلکه در تمام ایران فرا گرفته است.

 

 

در قسمتهای بعدی به تجزیه و تحلیل و ارائه تصاویر بهتری از سردر مسجد جامع یزد ، میپردازیم .

 

 

---

 

 

 

توضیحات

برای شناخت بیشتر آرتور پوپ به این صفحه مراجعه نمایید.

برای شناخت بیشتر رابرت بایرون به این صفحه مراجعه نمایید.

  محمود مشروطه : زنده یاد محمود مشروطه هنرمند سینما و تئاتر است که در سال 1298 در یزد متولد و در سال 1383 چشم از جهان فرو بست . وی دارای یکی از غنی ترین آرشیوهای عکس و اسلاید در موضوعات گوناگون ، به ویژه از شهر یزد است .

اطلاعات بیشتر درباره محمود مشروطه را از اینجا بیابید.

 

جهت اطلاع از نوشته ها و کتیبه های قرآنی نقش بسته برروی سردر مسجد جامع یزد به کتاب یادگارهای یزد ،تدوین ایرج افشار ، جلد دوم  مراجعه نمایید .

 

 

 

 منابع

 سبک شناسی معماری ایرانی تألیف دکتر محمد کریم پیرنیا / تدوین دکتر غلامحسین معماریان .

 

 

 حق تکثیر

امانتداری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ ، ذکر منبع را فراموش نکنید.