شناخت تصویری مسجد جامع یزد- گنبدخانه (قسمت اول)

 

گنبد خانه مسجد جامع یزد، چه از نظر سازه و معماری و چه از نظر تزئینات و کاشی‌کاری، دارای عناصر با ارزشی است و هرکدام از این عناصر قابلیت بررسی به صورت مجزا و مستقل را دارند، اما باید توجه داشت هماهنگی بین همه این عناصر باعث به وجود آمدن گنبد خانه ای زیبا و متناسب شده است.

در ابتدا به بررسی اجمالی و تصویری مهم‌ترین عنصر گنبد خانه یعنی محراب می‌پردازم و در مطالب بعدی عناصر دیگر این مجموعه را مورد بررسی قرار می‌دهم.

 

 

در تصویر زیر موقعیت قرارگیری محراب را در نقشه کلی مسجد و همچنین در قسمت گنبد خانه مشاهده می‌کنید:

 

 

 

در تصویر زیر نمایی کلی از محراب مسجد جامع یزد و همچنین ابعاد و اندازه کلی آن را مشاهده می‌نمایید:

 

 

 

تصویر زیر در سال ۱۳۱۲ شمسی توسط رابرت بایرون ثبت شده است، قسمتی از تصویر جهت مشاهده بهتر، بزرگنمایی شده است.

 

 

تصویر زیر در سال ۱۳۱۵ شمسی توسط گروه معماری به سرپرستی ماکسیم سیرو، به ثبت رسیده است.

 

 

 

کتیبه‌ها و تزیینات زیبایی که به صورت کاشی معرق هستند، جلوه خاصی به این محراب بخشیده است، یکی از بهترین عناصر زیبایی بخش محراب، وجود مقرنسی است که با کاشی معرق پوشیده شده است.

 

 

در تصویر زیر مقرنس محراب را مشاهده می‌کنید :

 

 

 

تصویر فتوگرامتری شده محراب به همراه برشی از آن را در تصویر زیر مشاهده می‌نمایید.

 

 

 

تصاویر زیر بزرگنمایی قسمت‌هایی از مقرنس را نمایش می‌دهند:

 

 

 

 

در رابطه با مقرنس‌های موجود در مسجد جامع یزد و همچنین شیوه اجرای آن‌ها مطلبی مستقل در حال آماده شدن است که به زودی در وبلاگ قرار خواهد گرفت.

 

 

 

 

 

دور تا دور محراب کتیبه ای به طول تقریبی نوزده متر و عرض چهل سانتیمتر قرار دارد، این کتیبه که تماماً با کاشی‌کاری معرق شکل گرفته است شامل آیه ۱۸ و عبارت اول آیه ۱۹ سوره آل عمران و در ادامه از آیه ۹ سوره جمعه تا انتهای آن را کتابت کرده است.

 

 

تصویر زیر قسمت ابتدایی کتیبه را نمایش می‌دهد:

 

 

در ستون‌های ظریف دو طرف محراب، دو قطعه کاشی چند ضلعی تیره رنگ موجود است که بر روی یکی نام کاشی‌کار و بر روی دیگری سال کاشی‌کاری درج شده است :

 

متن تصویر بالا :عمل الحاج بهاءالدین محمد ابن ابی بکر بن الحسینی یعرف بوالاد یزدی.

 

 

متن تصویر بالا :تم فی شهر محرم‌الحرام لسنه سبع و سبعین و سبعمائه الهجریه.(تمام شد در ماه محرم‌الحرام به سال ۷۷۷ هجری)

 

 

 

 

 

تصویر زیر کتیبه موجود در قسمت میانی محراب که با خط نسخ ریز وبا عبارت «کتبه کمال»امضا شده است را نمایش می‌دهد.

 

 

جهت خواندن کتیبه‌ها و آیات دیگر موجود در محراب می‌توانید به کتاب یادگارهای یزد/تألیف ایرج افشار/جلد دوم مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

در پایان می‌توانید تصاویر قسمت‌هایی از کاشی‌کاری محراب را ملاحظه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

توضیحات

  این مطلب ممکن است در آینده کاملتر شود.

 

 

 منابع

 کتاب یادگارهای یزد - تآلیف ایرج افشار - جلد دوم

عکسها از وبلاگ مسجد جامع یزد

 

 

 حق تکثیر

امانت داری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

 

شناخت تصویری مسجد جامع یزد - گنبد

 

 

 

گنبد مسجد جامع یزد با لایه بیرونی به قطر ۱۷ متر، سازه ای قدرتمند را به وجود آورده است، یکی از ویژگی‌های مهم و قابل توجه این گنبد، «خوابیدگی» لایه بیرونی است که در نوع خود کم نظیر است.

 

 

منظور از بکار بردن کلمه «خوابیدگی» این است که معمار، بجای استفاده از قوس تیز و برافراشته کردن لایه بیرونی گنبد، با ترکیب دو قوس، توانسته به ترکیبی دست یابد که در عین پایداری و مقاومت، زیباتر نیز باشد.

 

 

استاد پیرنیا در مورد این گنبد می‌نویسد :

 

 

«.... در پشت ایوان، گنبدخانه ای با گنبد دو پوسته گسسته است، آهیانه (پوسته داخلی) گنبد ناری است و خود (پوسته بیرونی) با چفد شبدری کند بوده که به دلایلی در انجام کار، به گونه شبدری تند زده می‌شود... »

 

 

در تصاویر زیر می‌توانید، قوس‌های شبدری کند و شبدری تند را ملاحظه نمایید:

 

 

 

علاوه بر نوع سازه گنبد، نوع نقش‌هایی که بر روی گنبد، اجرا شده، قابل توجه و جالب هستند.

 

 

معمار در اجرای این نقش‌ها، نه تنها استفاده از رنگ تیره را فراموش نکرده، بلکه با به کاربردن آن در جایگاه مناسب، زیبایی خاصی به گنبد بخشیده است.

 

 

در تصویر زیر می‌توانید نمایی کلی از نقش و نگار این گنبد را ملاحظه نمایید :

 

تصویر فوق نشان می‌دهد که معمار با استفاده از آجرهای ساده و لعاب‌دار و همچنین رنگ‌های مناسب، به ترکیب خوبی دست پیدا کرده است.

 

 

تصویر زیر، بزرگنمایی یکی از نقش‌ها را نشان می‌دهد :

 

تصویر زیر در حدود هفتاد سال پیش از مسجد جامع گرفته شده است که به خوبی وضعیت این گنبد را در سال‌هایی نه چندان دور، به نمایش می‌گذارد:

در تصویر فوق مشخص است که تعدادی از آجرهای لعاب داده شده که نقوش اصلی را تشکیل می‌داده، ریخته است و احتیاج به مرمت دارند.

 

 

همچنین به ساقه گنبد توجه نمایید که هیچ‌گونه کاشی‌کاری ندارد و به نظر می‌رسد که از ابتدا نیز فاقد کاشی‌کاری بوده است. بر روی ساقه گنبد، حفره‌هایی را ملاحظه می‌کنید که معماران در گذشته از آن‌ها به عنوان پایه داربست استفاده می‌کرده‌اند.

 

 

 

 

تصویر زیر مرحله ای را نمایش می‌دهد، که لایه بیرونی گنبد مرمت شده اما هنوز کتیبه ساقه گنبد، نصب نشده است.

تصویر زیر کاشی‌کاران را نمایش می‌دهد که در مرحله نهایی، در حال مرتب کردن کاشی‌های کتیبه ساقه گنبد هستند.

در قسمت فوقانی کتیبه، عبارت «الملک الله» به صورت کوفی تزئینی و در قسمت زیرین آن عبارت «الله اکبر» به صورت کوفی بنایی نقش بسته است.

 

 

در تصویر زیر عبارت «الملک الله» را ملاحظه نمایید :

 

و در پایان، تصویر زیر تغییرات انجام شده را بهتر نمایش می‌دهد:

 

---

 

 

 

 

 منابع

 سبک شناسی معماری ایرانی / دکتر محمد کریم پیرنیا

مجموعه مقالات و مصاحبه های استاد پیرنیا / مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده هنر و معماری

فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران / سعید فلاح فر

 

 

 

 

 حق تکثیر

امانت داری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

 

 

 

شناخت تصویری مسجد جامع یزد - مناره ها (قسمت اول)

 

این مطلب شناخت تصویری است ، بنابراین از توضیحات کاسته شده و به تعداد تصاویر افزوده شده است .

 

در کتاب یادگارهای یزد در مورد مناره های مسجد جامع یزد چنین نوشته شده است :

"دو منار مسجد به دستور آقا جمال الدین مهتر جمال که در عهد شاه طهماسب سمت وزارت یزد با او بود برپا شد"

بلندی مناره ها از سطح زمین 52 متر است .

 

محیط مناره ها از محلی که به آن وارد میشوند هشت متر است .(یادگارهای یزد / ایرج افشار)

(خوانندگان گرامی در کتاب یادگارهای یزد، کلمه قطر جایگزین کلمه محیط شده است که اشتباه است ، به عبارت بهتر ساخت مناره ای با قطر هشت متر بر روی سردر با شانه 13 متر، غیر ممکن است . قطر واقعی مناره ها در حدود دو و نیم متر با محیطی در حدود هشت متر هستند)

 

 

زیر قفسه مناره میتوانید عبارت (الله اکبر ، الله اعظم ) را مشاهده نمایید . (تصویر زیر)

 

 

در زیر قفسه مناره ، آیه یکم از سوره بنی اسرائیل نوشته شده است .

همچنین آیه ( وان یکاد ...) به خط کوفی و کاشی آبی در زمینه سفید نوشته شده است .

در متن (بدنه ) مناره اسامی مبارک محمد و علی بصورت کوفی بنایی تکرار شده است .

در قسمت پایین مناره (بسم الله الرحمن الرحیم) نوشته شده است .

در بالاترین قسمت ، شکستگیهای منظمی بوجود آمده که در قسمتهای بعد در مورد نحوه کاشیکاری و درست کردن این قسمت توضیح داده خواهد شد.

 

در تصویر زیر قسمت داخلی بالای قفسه را مشاهده مینمایید .

 

 

در بالای مناره به تمام شهر دید دارید ، تصویر زیر بافت قدیم محله فهادان را از بالای مناره نشان میدهد.

 

 

 

 

 

همانطور که میدانید ، یکی از مناره ها از دو راه پله تشکیل شده ، تصویر زیر انتهای دوراه پله را که در بالاترین قسمت مناره به هم رسیده اند مشاهده مینمایید.

 

تصویر زیر ، داخل یکی از راه پله ها در مناره را نشان میدهد .

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر زیر ، وضعیت مناره ها را در حدود 80 سال پیش نشان میدهد :

 

و در آخر ، عکس تمام رخ و یا به عبارت بهتر عکس تمام قد ، از مناره مسجد جامع یزد :

 

 

 

 

 

در قسمتهای بعدی این مطلب ، بیشتر در مورد سازه مناره و مقداری از اجزای آن صحبت میکنیم .