مسجد جامع یزد

مسجد جامع کبیر یزد در سال 1313 شمسی با شماره 206 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

مسجد جامع یزد

مسجد جامع کبیر یزد در سال 1313 شمسی با شماره 206 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

مسجد جامع یزد

دوستان عزیز و همراه به وبلاگ مسجد جامع یزد خوش آمدید:

با توجه به تعطیلی میهن بلاگ، وبلاگ مسجد جامع یزد از آدرس mosque.mihanblog.com به آدرس mosquee.blog.ir انتقال یافت.


با تشکر: مجتبی کارگر

آخرین نظرات
نویسندگان

۲ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «دروازه شهر یزد» ثبت شده است

 

در قسمت آخر، به بررسی برخی از دروازه های شهر یزد، می‌پردازیم که رابطه نزدیکی با مسجد جامع یزد داشته‌اند.

در تصویر زیر موقعیت حصار دوران آل مظفر و همچنین موقعیت حصار دوران قاجار را مشاهده می‌کنید.

خطوط قرمز رنگ حصار آل مظفر و خطوط آبی رنگ حصار دوران قاجار است.

باید توجه داشته باشید که حصار دوران قاجار به صورت ناتمام رها شده است و این امر به دلیل راه‌یابی ادوات و وسایل نظامی جدید به داخل ایران است. وسایل نظامی جدید به صورت تقریبی شهرها را از حصارکشی بی نیاز ساخت و لزومی به ادامه این حصار احساس نمی‌شد، گرچه اکثر دیوار حصار را ساخته بودند، اما هیچ‌گاه به اتمام نرسید.

در زمان‌های گذشته، سیاحان و جهانگردان زیادی از یزد بازدید کرده‌اند، نگارش آن‌ها و یا عکس‌های ارزشمندی که از یزد گرفته‌اند، باعث می‌شود تا افراد علاقه‌مند به تاریخ، سندهای ارزشمندی را در اختیار داشته باشند.

عکس زیر به وسیله Otis Taylor از حصارهای شهر یزد گرفته شده است. با دقت در عکس و عناصر موجود در آن، حتی می‌توان مکان تقریبی عکاس را نیز یافت.

گنبد هشت و مناره های مسجد جامع یزد در تصویر زیر کاملاً مشخص هستند.

برج و باروی شهر یزد

 

و یا عکس زیر که به وسیله آرتور پوپ، ثبت شده است :

برج و باروی شهر یزد

 

عکس زیر قسمتی از برج و بارو را در سال‌های اخیر و بعد از مرمت نشان می‌دهد :

 

همچنین خواندن سفرنامه بعضی از افراد جهانگرد که درباره برج و بارو و حصارهای شهر یزد نگاشته‌اند نیز خالی از لطف نیست :

متن زیر بخشی از متن سفرنامه لرد کرزن است که درباره یزد و حصارهای آن نگاشته است:

«در مدخل جدید و در ارگ مرکزی که در وسط شهر، برجستگی دارد، با بنا های وسیع برخورد می‌کنیم و برج‌های بادگیر و مناره‌ها و سردر مسجد جامع، نیک، جالب توجه است.

شهر جدید، تقریباً دو میل و ربع پهنا دارد ولی چنانکه در قدیم بوده است حالا دیگر با دیوار، محصور نیست. از طرفی هم، ارگ که در مرکز شهر بوده و اکنون ویران است و یا در آنجا ساختمان کرده‌اند، هنوز دو ردیف دیوار دارد، با خندق پهن و عمیق که جلوی استحکامات خارجی واقع گردیده است.

در ارگ که ناحیه مستحکم شهر و اقامتگاه حاکم است، دیواری به ارتفاع سی تا چهل پا دیده می‌شود؛ ولی این استحکامات که با گل و خشت خام ساخته شده است، ارزش نظامی ندارد. این شهر و توابع آن، واجد کمترین وسیله دفاعی است. شهر به دو بخش تقسیم شده است؛ قدیمی و جدید، که به وسیله دیواری که دو دروازه دارد از هم جدا شده‌اند.

 

شهر قدیم با بخش جنوبی، هفت محله و سه دروازه دارد. آب را با مجاری زیرزمینی به شهر می‌آورند و می‌گویند هفتاد تا از این مجاری هست که از شیرکوه در طرف جنوب و جنوب غربی کشیده شده است. آب انبار های گنبد دار که پله های پرشیب دارد، از افتخارات یزد به شمار می‌رود؛ وگرنه، ابنیه عمومی آن، که می‌گویند شامل پنجاه مسجد و هشت مدرسه و شصت حمام عمومی است، هم از لحاظ تعداد و هم اهمیت، درخور اعتنا نیست. تنها بنا که حائز اهمیتی است، مسجد جامع است که درون ارگ واقع شده و ساختمان آن را به امیر چخماق که از سرداران تیمور بود، نسبت می‌دهند (لرد کرزن به اشتباه ساختمان مسجد جامع یزد را به امیرچخماق نسبت می‌دهد!). نمای کاشی کاری کبود و مناره های رفیع آن با آنکه خود بنا در حال ویرانی است، جالب توجه است. »

 

مرحوم جواد مجدزاده صهبا نیز، یکی از درهای این دروازه‌ها را در زمان تخریب قسمتی از این حصارها دیده است و در مقاله ای با عبارت «دروازه های نهصد و سی ساله» در مورد آن صحبت کرده است :

«... از جمله آثار مزبور، دیوارها و برج‌های ارگ دولتی و دیوانخانه است که تقریباً در وسط شهر قرار گرفته و علائم گلوله های فراوان بر روی آن‌ها دیده می‌شود ...»

و در توصیف یکی از درها می‌نویسد :

« ... این در از الوارهای بزرگی تشکیل یافته که به موازات یکدیگر قرار گرفته‌اند و دو الوار از جهت مخالف موجب اتصال آن‌ها شده است. روی در را با صفحات آهنینی پوشانیده و آن را با نقوش برجسته تیراندازان سواره و پیاده و پیل سواران مسلح زینت داده‌اند ... »

نزدیک‌ترین دروازه به مسجد جامع یزد، دروازه شاهی بوده است، این دروازه در دوران آل کاکویه ساخته شده و به دروازه قطریان معروف بوده است، اما از دوره صفویه به بعد به دروازه شاهی شهرت پیدا کرد.

دروازه شهر یزد

تصویر فوق از دروازه شاهی به ثبت رسیده است، گویا در این زمان مقداری از بناهای اطراف و متصل به آن را تخریب کرده بودند.

 

 

دروازه مهریجرد یا مهریز، نیز از اهمیت بالایی برخوردار بود، از این دروازه حتی در متون وقف نامه مدرسه رکنیه و وقف نامه مسجد امیر چخماق نیز نام برده شده است.

 

تصویر زیر توسط رابرت بایرون از دروازه مهریز، تهیه شده است :

تصویر زیر نیز به وسیله آرتور پوپ و از روی عکس رابرت بایرون رسم شده است :

 

در تصویر زیر نقوش را بهتر درک می‌کنید :

 

به گفته مرحوم مجدزاده صهبا، طرح‌ها و نقوش تزئینی موجود بر روی دروازه مهریز و دروازه حظیره، یکسان بوده‌اند و به احتمال بسیار، دروازه های دیگر نیز دارای همین نقوش بوده‌اند.

تصویر زیر چهار قطعه از آهن‌های دروازه حظیره یزد را نشان می‌دهد که از الوارها جدا شده‌اند. مشاهده می‌کنید که نقوش آن مشابه دروازه مهریز است.

دروازه حظیره

تصاویر زیر نیز توسط مرحوم «محمود مشروطه» از صفحات آهنی موجود در اداره فرهنگ تهیه شده است :

 

توضیحات

 1- لرد کرزن در سالهای 1268 و 1269 از یزد بازدید کرده است.

2- جهت شناخت بیشتر لرد کرزن و همچنین خواندن قسمتی از سفرنامه وی که درباره یزد نگاشته ، به صفحه " ایران و قضیه ایران " بروید .

3- جهت شناخت مرحوم مجدزاده صهبا به این صفحه مراجعه نمایید.

4- جهت شناخت بیشتر مرحوم محمود مشروطه به این صفحه مراجعه نمایید.

5- برای مطالعه سفرنامه جهانگردان دیگر که از یزد بازدید کرده اند ، به کتاب "یزد در سفرنامه ها" که بوسیله آقای اکبر قلمسیاه گردآوری شده، مراجعه نمایید.

6- قسمتهای قبل این مجموعه را از لینکهای زیر بخوانید :

قسمت اول / قسمت دوم / قسمت سوم / قسمت چهارم / قسمت پنجم .

 

 

 

 

 منابع
 

این منابع متعلق به تمامی قسمتهای این مطلب است که بتدریج منتشر میشود .

1-     معرفی مختصر ارگ حکومتی شهر یزد – واحد مطالعات – سازمان میراث فرهنگی – 1382

2-     از شار تا شهر – دکتر سید محسن حبیبی – انتشارات دانشگاه تهران.

3-     یادگارهای یزد – تدوین ایرج افشار – جلد دوم.

4-     مزار جوی هرهر – مظلومترین مزار یزد – تالیف حبیب مهرنیا.

5-     عکسهای اصلی  : پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی یزد .

6-     نقشه ثبتی بافت تاریخی یزد : سازمان میراث فرهنگی استان یزد.

7- هزار سال استواری - تألیف دکتر رضا ابوئی.

8- عکسهای هوایی مایل توسط آقای مهدی خبره دست تهیه شده اند.

9-نقشه ها: مرکز اسناد میراث فرهنگی یزد.

 

 

 

 

 

 

 

 حق تکثیر

امانت داری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

 

 

 

 

 

 

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۱۲ آبان ۹۰ ، ۲۰:۴۴
مجتبی کارگر

 

در قسمت قبل در مورد جایگاه و موقعیت مسجد جامع یزد در شهر توضیح داده شد .

در این قسمت باید کمی در جزئیات موقعیت مسجد جامع وارد شویم . بنابراین بهتر است در ابتدا اشاره ای هرچند کوچک به حصار شهر داشته باشیم تا بتوانیم در آینده موقعیت مسجد را با استفاده از همین حصار شهر توضیح دهیم .

شهر یزد با وجود تغییرات بسیار ، هنوز ساختار اصلی خود را حفظ کرده است و میتوان با مراجعه به عکسهای هوایی و یا گردش در محلات قدیمی، موقعیت حصار قدیمی شهر را بدست آورد. این شهر دارای دو حصار است که یکی از حصارها به صورت ناتمام رها شده است.

در نقشه زیر موقعیت هردو حصار شهر مشخص شده است:

حصار شهر یزد

 

همانطور که قبلا گفته شد ، نقشه فوق در سال 1859 میلادی توسط روسها تهیه شده و در حال حاضر در موزه ارتش سرخ نگهداری میشود.

خط قرمز محدوده اولیه شهر و خط آبی حصار ناتمام شهر را نشان میدهد.

تصویر زیر حصار اولیه شهر و موقعیت مسجد جامع را نشان داده است. در این تصویر اندازه تقریبی فاصله مسجد جامع با بعضی عناصر محاسبه شده است.

 

موقعیت مسجد جامع یزد

 

1-     مسجد جامع یزد

2-     ارگ حکومتی

3-     میدان سعادت (میدان قلعه)

4-     قبه ی دوازده امام

5-     جرهر یا جوی هرهر (قبرستان قدیمی شهر یزد)

6-     دروازه شاهی (این دروازه در نقشه ثبتی یزد،به اشتباه مالمیر نامیده شده است)

7-     دروازه مهریز

8-     دروازه کوشکنو

در زیر به توضیح مختصر در مورد هریک از مکانهای بالا میپردازیم.

 

*** ارگ حکومتی :

در جبهه شرقی خیابان امام ، محله ای به نام قلعه کهنه قرار دارد که ارگ حکومتی یزد در همین محله واقع شده و به همین دلیل آن را قلعه کهنه گویند. ارگ حکومتی یزد از جنوب به خیابان مهدی و محله گازرگاه ، از غرب به خیابان امام ، از شمال به محله قلعه کهنه و از شرق به خارج از حصار و جوی هرهر منتهی میشود.

کتابهای تاریخ یزد (قرن نهم ) و تاریخ جدید یزد (قرن دوازدهم ) به وضوح از قلعه حاکم نشین در یزد نام برده اند و احداث آن را به سال 799 هـ.ق و به عنوان اولین عمارت تیموریان در یزد میدانند .

در کتاب یادگارهای یزد نیز در مورد قلعه (نارنج قلعه) و دیوانخانه (دارالحکومه) و محل واقع شدن آن توضیح داده شده است.

تصویر هوایی زیر که در سال 1335 توسط روسها تهیه شده ، موقعیت مسجد جامع را نسبت به ارگ حکومتی نشان میدهد :

ارگ حکومتی یزد

 

فاصله مستقیم از ارگ حکومتی تا مسجد جامع یزد در حدود 450 متر است.

جالب است بدانید که در دوره اول حکومت اسلامی ، بیشتر حاکمان شخصا اقدام به برپایی مسجد مخصوصا مسجد جامع میکرده اند ، زیرا آن را نماد حکومت اسلامی میدانستند ، اما در دوره های بعدی قدرت سیاسی از قدرت مذهبی جدا میگردد و قدرت سیاسی برتری خود را بر قدرت مذهبی اعمال میکند ، برای همین است که حاکمان دیگر بصورت مستقیم در برپایی مساجد جامع نقش ایفا نمیکرده اند ، اما در این دوره همچنان مسجد جامع به عنوان حضور مستقیم دولت اسلامی به حساب می آید و شهر هرچند پرجمعیت باشد ، بدون مسجد جامع شهر به حساب نمی آید .

 

بدلیل طولانی شدن مطلب ، ادامه توضیحات درباره بناهای اطراف مسجد جامع در قسمتهای بعدی درج میشود.

--------------------------

توضیحات :

قسمت اول این مطلب را میتوانید در این صفحه مطالعه نمایید .

--------------------------

منابع تمام قسمتها:

 

 

این منابع متعلق به تمامی قسمتهای این مطلب است که بتدریج منتشر میشود .

 

 

1-     معرفی مختصر ارگ حکومتی شهر یزد – واحد مطالعات – سازمان میراث فرهنگی – 1382

 

 

2-     از شار تا شهر – دکتر سید محسن حبیبی – انتشارات دانشگاه تهران

 

 

3-     یادگارهای یزد – تدوین ایرج افشار – جلد دوم

 

 

4-     مزار جوی هرهر – مظلومترین مزار یزد – تالیف حبیب مهرنیا

 

 

5-     عکسهای اصلی  : پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی یزد

 

 

6-     نقشه ثبتی بافت تاریخی یزد : سازمان میراث فرهنگی استان یزد

 

 

--------------------------

 

 

حق تکثیر :

 

 

تدوین و گردآوری مطالب توسط وبلاگ مسجد جامع یزد انجام شده ، ذکر منابع اصلی الزامی است .

 

 

جانمایی عناصر برروی عکسها توسط وبلاگ مسجد جامع یزد انجام شده ، ذکر منبع الزامی است.

 

 

 

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۰۱ مهر ۸۹ ، ۲۰:۳۰
مجتبی کارگر