مسجد جامع یزد

گنبد مسجد جامع یزد با لایه بیرونی به قطر ۱۷ متر، سازه ای قدرتمند را به وجود آورده است، یکی از ویژگی‌های مهم و قابل توجه این گنبد، «خوابیدگی» لایه بیرونی است که در نوع خود کم نظیر است.

منظور از بکار بردن کلمه «خوابیدگی» این است که معمار، بجای استفاده از قوس تیز و برافراشته کردن لایه بیرونی گنبد، با ترکیب دو قوس، توانسته به ترکیبی دست یابد که در عین پایداری و مقاومت، زیباتر نیز باشد.

استاد پیرنیا در مورد این گنبد می‌نویسد :

«.... در پشت ایوان، گنبدخانه ای با گنبد دو پوسته گسسته است، آهیانه (پوسته داخلی) گنبد ناری است و خود (پوسته بیرونی) با چفد شبدری کند بوده که به دلایلی در انجام کار، به گونه شبدری تند زده می‌شود... »

در تصاویر زیر می‌توانید، قوس‌های شبدری کند و شبدری تند را ملاحظه نمایید:

علاوه بر نوع سازه گنبد، نوع نقش‌هایی که بر روی گنبد، اجرا شده، قابل توجه و جالب هستند.

معمار در اجرای این نقش‌ها، نه تنها استفاده از رنگ تیره را فراموش نکرده، بلکه با به کاربردن آن در جایگاه مناسب، زیبایی خاصی به گنبد بخشیده است.

در تصویر زیر می‌توانید نمایی کلی از نقش و نگار این گنبد را ملاحظه نمایید :

تصویر فوق نشان می‌دهد که معمار با استفاده از آجرهای ساده و لعاب‌دار و همچنین رنگ‌های مناسب، به ترکیب خوبی دست پیدا کرده است.

تصویر زیر، بزرگنمایی یکی از نقش‌ها را نشان می‌دهد :

تصویر زیر در حدود هفتاد سال پیش از مسجد جامع گرفته شده است که به خوبی وضعیت این گنبد را در سال‌هایی نه چندان دور، به نمایش می‌گذارد:

در تصویر فوق مشخص است که تعدادی از آجرهای لعاب داده شده که نقوش اصلی را تشکیل می‌داده، ریخته است و احتیاج به مرمت دارند.

همچنین به ساقه گنبد توجه نمایید که هیچ‌گونه کاشی‌کاری ندارد و به نظر می‌رسد که از ابتدا نیز فاقد کاشی‌کاری بوده است. بر روی ساقه گنبد، حفره‌هایی را ملاحظه می‌کنید که معماران در گذشته از آن‌ها به عنوان پایه داربست استفاده می‌کرده‌اند.

تصویر زیر مرحله ای را نمایش می‌دهد، که لایه بیرونی گنبد مرمت شده اما هنوز کتیبه ساقه گنبد، نصب نشده است.

تصویر زیر کاشی‌کاران را نمایش می‌دهد که در مرحله نهایی، در حال مرتب کردن کاشی‌های کتیبه ساقه گنبد هستند.

در قسمت فوقانی کتیبه، عبارت «الملک الله» به صورت کوفی تزئینی و در قسمت زیرین آن عبارت «الله اکبر» به صورت کوفی بنایی نقش بسته است.

در تصویر زیر عبارت «الملک الله» را ملاحظه نمایید :

و در پایان، تصویر زیر تغییرات انجام شده را بهتر نمایش می‌دهد: