شناخت تصویری مسجد جامع یزد سردر اصلی (قسمت-دوم)

 

در قسمت قبل تعدادی از عکسهای قدیمی سردر را به نمایش گذاشتیم ، و متوجه شدیم که سردر مسجد جامع یزد از سالهای 1300 به بعد سختیهای زیادی را تحمل کرده است ، همانطور که در عکسها دیدید ، فروریختن کاشیها و شکستگی سردر کاملا مشخص است ، همچنین میتوان وضع نابسامان مسجد را از قلم آقای علی جندقی بیشتر درک کرد .

علی جندقی در مقاله ای با عنوان " جامع یزد " که در سال 1327 و در مجله یغما به چاپ رسیده ،به شرح حال مسجد و همچنین گزارش کوتاهی از مرمت مسجد پرداخته است ، در قسمتی از این مقاله که مسجد را قبل از مرمت توصیف کرده ، نوشته است:

" ... کاشی مناره ها و قسمت هایی از گنبد و ایوان، شکسته و ریخته، آجرفرش بام ها، خرد شده، سقف و ستون، شکاف برداشته، سنگ های مرمر پیشگاه، به وضعی نامنظم و نامطلوب درآمده، و کتیبه بزرگ دور گنبد و ایوان، در شرف ریختن بود. این وضع رقت بار، هر بیننده صاحب دلی را متاثر می ساخت و بسی جای دریغ و افسوس بود که این بنای عظیم، که به همت مردانی چند، استوار شده و در طول قرون گذشته، یادگار پرافتخار مسلمین و نمودار احساسات مذهبی بوده، خراب و ویران گردد ... "

با وجود این مقاله و همچنین با مقایسه عکسهای قدیم و جدید ، میتوان به اراده پولادین مردی پی برد که با همت خود ، مسجد جامع یزد را از وضع نابسامان و در حال تخریب نجات داد .

حجة الاسلام حاج سید علی محمد وزیری با تأسیس هیئت حامیان مسجد جامع یزد ، توانست گام بزرگی در مرمت و احیاء مسجد بردارد ، بطوریکه تنها با مقایسه ظاهری در عکسها ، میتوان به همت وی ، جهت مرمت مسجد پی برد .

شرح اینکه چگونه این تصمیم توسط این مرد عارف گرانقدر گرفته شده را بهتر است از قلم دکتر عبدالحسین جلالیان بخوانیم :

" ... در یکی از لیلالی قدر سال 1312 شمسی، هنگامی که آن مرحوم، دیرگاه از مجلس احیاء به منزل مراجعت می فرمود، نگاهشان به مسجد خاموش و بی رونق مسجد جامع افتاد که در آن زمان رضاخانی تقریباً به خرابه ای تبدیل شده و جز مشتی کبوتر، ذی حیاتی در رواق های آن به ذکر خدا مشغول نبود. در آن لحظه با تاثر شدید در نزد خدای خود متعهد شد که در راه تعمیر و آبادانی و ترویج این مسجد کمر همت بربندد. در آن دل شب در دل مردی با اراده آهنین، چنین تصمیمی شکل گرفت و صبح روز بعد گام اول برداشته شد و سالی چند نگذشت که در مسجد از لحاظ وضع ظاهر و باطن، تغییراتی شگرف انجام پذیرفت. ... "

در ادامه به مقایسه تصویر قبل و بعد از مرمت مسجد میپردازیم :

در تصویر زیر میتوانید، قسمت میانی سردر را در سال 1311 مشاهده کنید .

به شکستگی سردر ، همچنین خرابی عمده کاشیها مخصوصا قسمت مقرنس دقت کنید :

( تصویر فوق قسمتی از تصویر اصلی رابرت بایرون با ابعاد 1947 * 2638 پیکسل و حجم 20 مگابایت ، است )

تصویر زیر قسمت میانی سردر را در سال 1388 نشان میدهد :

 

 

در تصویر زیر ، بهتر میتوانید ، عکسها را مقایسه کنید ، به حجم زیاد کاشیهای مرمت شده دقت کنید :

 

 

برای مثال ، قسمت مقرنس را بزرگنمایی میکنیم ، در این تصویر حتی میتوانید ، چوبهایی که به عنوان نگهدارنده آویزهای مقرنس در سازه سردر نصب شده را مشاهده کنید .

تصویر فوق را با تصویر مقرنس در سال 1388 مقایسه کنید :

در تصویر زیر قسمت فوقانی درب اصلی مسجد بزرگنمایی شده :

تصویر فوق را با تصویر زیر که در سال 1388 از همان قسمت گرفته شده ، مقایسه کنید :

با مقایسه این تصاویر میتوان به حجم زیاد مرمت فقط در ظاهر سردر اصلی مسجد پی برد ، زیرا بدستور مرحوم سید علی محمد وزیری ، اقدامات سازه ای بسیار خوبی نیز به جهت جلوگیری از فروریختن سردر انجام شده که در قسمتهای بعدی ، توضیحات آن ارائه خواهد شد .

 

---

 

 

توضیحات

 

در این صفحه میتوانید ، مقاله کامل علی جندقی را درباره مسجد جامع یزد مشاهده کنید .

در این صفحه میتوانید ، اطلاعات بیشتری درباره زندگی حجة الاسلام سید علی محمد وزیری بخوانید .

 

 

 حق تکثیر

 امانتداری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

 

شناخت تصویری مسجد جامع یزد - سردر اصلی (قسمت اول)

 

یکی از ویژگیهای مهم مسجد جامع یزد ، سردر آن است که از آن به عنوان ، بلندترین سردر مساجد ایران  یاد میشود .

قبل از بررسی تصویری سردر مسجد جامع یزد ، لازم است دو نکته را در نظر داشته باشید:

1-     نکته اول اینکه : متأسفانه در برخی از کتابها ،در مورد ارتفاع سردر و مناره ، اغراق شده و تا ارتفاع 80 متر نیز ذکر شده است ، اما واقعیت این است که ارتفاع سردر و مناره ها در حدود 52 متر (47 متر) است .

2-     نکته دوم اینکه : زمانیکه اسمی از بلندترین سردر مساجد ایران برده میشود ، باید ارتفاع مناره ها را از سردر اصلی ، تفکیک کنید . یعنی سردر مسجد جامع یزد ، که ارتفاع آن بیش از  28 متر است را بلندترین سردر مساجد ایران بدانید ، به عبارتی بهتر : سردر بدون مناره ها .

(در رابطه با همزمان ساخته شدن مناره ها با سردر ، اختلاف نظرهایی وجود دارد ، زیرا عده ای معتقدند ، ساخته شدن مناره ها برروی سردر در دوره های بعد ،از نظر سازه و معماری غیر ممکن است. این مبحث برای حل اختلاف ، نیاز به شناختی عمیق از سازه سردر دارد که متأسفانه ،تا بحال کسی برروی این موضوع تحقیقی انجام نداده است.)

منظور از نوشتن این مطلب ، مرور کتیبه های قرآنی و نوشته های موجود بر سردر مسجد نیست ، زیرا در کتاب یادگارهای یزد / تدوین ایرج افشار ، بصورت واضح ، تمامی آیات و اسامی نقش گرفته برروی سردر ، خوانده شده و ذکر شده است . در این مطلب بیشتر قصد داریم ، سردر را از نظر تصویری و تاریخی بررسی کنیم .

(در مورد تاریخ سردر مسجد جامع یزد و اینکه در چه مرحله ای به بنا افزوده شده ،مطلبی تحت عنوان تاریخچه تصویری مسجد جامع یزد، آماده شده که بزودی در وبلاگ قرار خواهد گرفت )

 

اکنون به بررسی تصویری سردر مسجد جامع یزد میپردازیم .

عکس زیر نمای سردر را در سالهای اخیر به نمایش میگذارد .

این سردر که اکنون بهترین نماد شهر یزد به حساب میآید ، سختیهای فراوانی را مخصوصا در طول 150 سال اخیر ، متحمل شده است . این مطلب را میتوان به کمک تصاویر قدیمی منتشر شده از مسجد جامع یزد ، درک کرد.

 

 

در ادامه چند تصویر قدیمی را از سردر مسجد جامع یزد ، مشاهده میکنید :

 

 

(تاریخ ذکر شده برای عکسها ، دقیق نیستند و ممکن است یک یا دوسال با واقعیت متفاوت باشند )

تصویر زیر ،توسط رابرت بایرون و درحدود سالهای 1311 شمسی و یا 1933 میلادی گرفته شده :

 

 

تصویر زیر ،توسط گروه معماری به سرپرستی ماکسیم سیرو  در سال 1315 شمسی و یا 1937 میلادی گرفته شده :

 

 

تصویر زیر ،توسط آرتور پوپ گرفته شده که در کتاب معروف بررسی هنر ایران (جلد چهارم - چاپ دانشگاه آکسفورد-صفحه 439 و یا جلد هشتم از همین کتاب-چاپ بنیاد پهلوی-صفحه 439) به چاپ رسیده است .(مقایسه کنید با تصویر رابرت بایرون)

(متأسفانه تصویر زیر در کتاب یادگارهای یزد ، برعکس چاپ شده است.)

 

تصویر زیر نیز،توسط آرتور پوپ تهیه شده که در کتاب معروف بررسی هنر ایران (جلد دوم-صفحه 1091-چاپ بنیاد پهلوی) به چاپ رسیده است.

 

 

 

تصویر زیر جزئی از آرشیو عکسهای مرحوم محمود مشروطه است که متعلق به سال 1323 شمسی است .(مقایسه کنید با تصویر ماکسیم سیرو )

 

 

طبق بررسی که قبلا در مطلبی تحت عنوان (تحلیل تاریخی، اجتماعی مسجد جامع یزد ) انجام دادیم ، مشخص است که از حدود سالهای 1300 به بعد ، موج خرابیهای گسترده ای ، آثار تاریخی را نه تنها در یزد ، بلکه در تمام ایران فرا گرفته است.

 

 

در قسمتهای بعدی به تجزیه و تحلیل و ارائه تصاویر بهتری از سردر مسجد جامع یزد ، میپردازیم .

 

 

---

 

 

 

توضیحات

برای شناخت بیشتر آرتور پوپ به این صفحه مراجعه نمایید.

برای شناخت بیشتر رابرت بایرون به این صفحه مراجعه نمایید.

  محمود مشروطه : زنده یاد محمود مشروطه هنرمند سینما و تئاتر است که در سال 1298 در یزد متولد و در سال 1383 چشم از جهان فرو بست . وی دارای یکی از غنی ترین آرشیوهای عکس و اسلاید در موضوعات گوناگون ، به ویژه از شهر یزد است .

اطلاعات بیشتر درباره محمود مشروطه را از اینجا بیابید.

 

جهت اطلاع از نوشته ها و کتیبه های قرآنی نقش بسته برروی سردر مسجد جامع یزد به کتاب یادگارهای یزد ،تدوین ایرج افشار ، جلد دوم  مراجعه نمایید .

 

 

 

 منابع

 سبک شناسی معماری ایرانی تألیف دکتر محمد کریم پیرنیا / تدوین دکتر غلامحسین معماریان .

 

 

 حق تکثیر

امانتداری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ ، ذکر منبع را فراموش نکنید.

 

شناخت تصویری مسجد جامع یزد – مناره ها (قسمت دوم)

 

در قسمت قبل مناره های مسجد جامع یزد را از لحاظ تصویری بررسی کردیم ، در این قسمت قصد داریم مقداری مناره ها را از نظر نوع ساخت وساز بررسی کنیم .

دو راه پله بودن یکی از مناره های مسجد جامع یزد، جزئی از ویژگیهای مسجد است که داستانهای فراوانی برای آن نیز ساخته شده است . به شمار آوردن این ویژگی جزء ویژگیهای شاخص مسجد جامع یزد ، به این معنا نیست که در جایی دیگر از ایران مناره دو راه پله پیدا نمیشود ، بلکه تنها ارتفاع آن مهم است ، زیرا در جاهای دیگر ایران ، مناره دوراه پله وجود دارد ، اما نه با این ارتفاع .

ارتفاع کلی مناره از بالای سردر در حدود 21 متر و  ارتفاع قسمتی از مناره که دو راه پله را در خود جای داده در حدود 14 متر است . قطر مناره ها اندکی باهم تفاوت دارند و از لحاظ ظاهری هیچگونه تفاوت محسوسی با هم ندارند. تنها مناره تک راه پله ای اندکی (در حد 12 سانتیمتر) ارتفاع بیشتری نسبت به مناره دو راه پله ای دارد.

ذوق و سلیقه و هوش معمار باعث شده است تا دو مناره از لحاظ ظاهر تفاوت چندانی نداشته باشند ، اما از لحاظ داخلی کاملا متفاوت از یکدیگر باشند.

با هم نگاهی به ساختار مناره تک  راه پله می اندازیم :

در مقطع فوق که از مناره تک راه پله رسم شده است میتوانید ، دو مقطع افقی از مناره را مشاهده نمایید . ابتدا مقطع (الف) که از پایین مناره و نقطه شروع راه پله رسم شده و دیگری مقطع (ب) که از بالاترین قسمت راه پله رسم شده است .

هرچه راه پله بطرف بالا پیش میرود از پهنای آن کاسته شده و فضا تاریکتر میشود ، بنابراین معمار حفره هایی را جهت نورگیری در بدنه مناره قرار داده است .

عکس زیر شروع راه پله را نشان میدهد :

 

عکس زیر در میانه راه پله است . اگر به ارتفاعی که توسط دوربین ، عکاسی شده توجه کنید ، متوجه خواهید شد که فاصله کف پله تا سقف ، اندکی از قد انسان کوتاهتر است ، این ارتفاع در مناره دوراه پله کمتر میشود ، زیرا معمار باید این فاصله را برای دو مسیر مجزا بصورت عادلانه تقسیم کند .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عکس زیر بالاترین قسمت راه پله در مناره یک مسیره را نشان میدهد :

حال که مناره تک راه پله را شناختیم ، بهتر است نسبت به مناره دو راه پله نیز شناخت بهتری پیدا کنیم .

 

 

در قسمت قبل عکسهایی از ساختار دو مسیر مجزا در مناره ، قرار داده شد ، در این بخش قصد داریم بیشتر آن را مورد بررسی قرار دهیم .

 

 

تصویر زیر مقاطع مختلفی از مناره دو مسیره را نشان میدهد :

 

 

در تصویر فوق ، مقطع افقی (ج) پایینترین قسمت مناره و مقطع افقی (د) بالاترین قسمت مناره را نشان میدهد .

 

 

معمار با استفاده از هوش خود دو راه پله گرد را درون هم جای داده و این امکان را فراهم آورده تا دو نفر همزمان با هم و بدون اینکه همدیگر را در طول مسیر ببینند ، از مناره بالا یا پایین بروند . برای درک بهتر ساختار این دو راه پله ، وبلاگ مسجد جامع یزد اقدام به تهیه مدل ساده شده مناره کرده است که تصویر آن را در زیر مشاهده میکنید :

 

 

 

همانطور که از تصویر فوق مشخص است ، دو مسیر مجزا بوسیله دو رنگ سبز و قرمز تفکیک شده اند.

اگر مقاطع دو مناره را باهم مقایسه کنید ، متوجه خواهید شد که ارتفاع راه پله در مناره دو مسیره کمتر است ، اما این امر توسط انسانی که در حال حرکت در مسیر راه پله است ، احساس نمیشود .

 

 

در مناره دو مسیره ، معمار با درایت تمام ، تعداد حفره های نورگیر را بیشتر و در فواصل منظم تر قرار داده است زیرا فضا در مناره دو مسیره هرچه بالاتر میرود ، نه تنها باریکتر میشود ، بلکه بدلیل ارتفاع کم سقف، تنگی مکان بیشتر احساس میشود اما با وجود حفره های بیشتر در طی مسیر از بار تنگی فضا کاسته میشود ، بنابراین مناره دو مسیره از لحاظ روشنایی مسیر از مناره دیگر بهتر است .

 

 

تصویر زیر دید ناظر را از نورگیر مناره به بیرون ، نشان میدهد :

 

 

 

 

 

 

تصویر زیر راه پله را تقریبا در قسمت شروع نشان میدهد :

 

تصویر زیر انتهای دو مسیر مجزا را ، نشان میدهد :

در قسمتهای بعد به شرح مختصری در مورد طریقه کاشیکاری مناره (در زمان حاضر) و مقداری از جزئیات باقیمانده میپردازیم .

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

توضیحات

  در مورد ساخت مناره ها ، داستانهای زیادی نقل شده است که ،واقعیت یا کذب بودن آن بر کسی مشخص نیست .

 

 

 منابع

 

نقشه ها : از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری یزد – مرکز اسناد.

 

 

عکسها : وبلاگ مسجد جامع یزد .

 

 

 

 حق تکثیر

امانتداری و اخلاق مداری – در هنگام استفاده از مطالب وبلاگ ، ذکر منبع را فراموش نکنید.